پروین اعتصامی

«پروین اعتصامی» (۱۳۲۰-۱۲۸۵ ش)، مشهورترین زن شاعر ایرانی در دوره معاصر است. پروین اعتصامی با وجود جوانی، در ردیف بزرگان ادیبان زمان خود درآمد و شعر او مقبول همگان بود. دیوان اشعار وی بالغ بر ۲۵۰۰ بیت است.

زندگی‌نامه

پروین اعتصامی در ۲۵ اسفند سال ۱۲۸۵ شمسی در تبریز به دنیا آمد. نام او آنچنان که در لغتنامه دهخدا آمده "رخشنده" بود، و او «پروین» را به عنوان تخلص برای خود انتخاب کرد. گرچه بعدها پروین نام خود را از رخشنده به پروین تغییر داد؛ چنان‌چه در شناسنامه‌اش مشاهده می‌شود. تا آن زمان، نام پروین برای دختران مرسوم نبود.

پدرش میرزا یوسف اعتصام الملک، ادیب و نویسنده و مترجم بود که به زبان های فارسی، ترکی، عربی و فرانسه تسلط کامل داشت. مادرش نیز "اختر" دختر میرزا عبدالحسین مقدم العداله از شعرای اواخر دوره قاجار بود.

پروین در کودکی همراه پدرش به تهران آمد و در خدمت پدر و در کنار استادانی چون دهخدا و ملک الشعراء بهار مقدمات فارسی و عربی را خواند. سپس به مدرسه دخترانه آمریکائی ها در تهران رفت. در سال ۱۳۰۳ شمسی در ۱۸ سالگی فارغ التحصیل شد. مدتی آنجا تدریس کرد و ده سال بعد در ۱۳۱۳ ش، با پسرعموی خود که افسر شهربانی بود ازدواج کرد و به کرمانشاه محل خدمت همسرش رفت ولی بعد از دو ماه و نیم، رسما از همسرش جدا شد و به خانه پدری برگشت (سال ۱۳۱۴ ش)؛ زیرا اخلاق و رفتار نظامی شوهر و محیط فاسد خانه او، با روح لطیف و آزاد پروین کاملا مغایر بود. او تا آخر عمرش مجرد زندگی کرد. وی پس از جدایی از همسر، مدتی کتابدار کتابخانهٔ دانشسرای عالی بود.

در بهمن ماه سال ۱۳۱۴ شمسی، وزارت فرهنگ معارف در ۲۳ جلسه شورای عالی معارف، نشان درجه سوم علمی را به پروین اعتصامی اعطا کرد. پروین که از کودکی با مشروطه خواهان و چهره های فرهنگی آشنا شده بود، در دوران شکل گیری جنبش زنان در ایران به این کانون رفت و برای تغییر وضعیت زنان تلاش زیادی کرد. او از نخستین زنانی بود که در زمانی که حضور زنان در اجتماع تازه شروع شده بود به کار دولتی مشغول شد.

پروین در آستانه ۳۵ سالگی به بیماری حصبه مبتلا شد و در فروردین ۱۳۲۰ شمسی درگذشت. پیکر او در مقبره خانوادگی او در صحن مطهر حرم حضرت معصومه علیها السلام در کنار پدرش دفن کردند. پس از مرگش قطعه ای شعر از او پیدا شد که معلوم نبود چه زمانی آن برای برای سنگ مزار خود سروده بود. این قطعه روی سنگ مزار تراشیده شده و در حال حاضر نیز بر روی مزار قرار دارد. بخشی از این شعر چنین است:

• این که خاک سیهش بالین است * اختر چرخ ادب پروین است
• گر چه جز تلخی از ایام ندید * هر چه خواهی سخنش شیرین است
• صاحب آن همه گفتار امروز * سائل فاتحه و یاسین است
• آدمی هر چه توانگر باشد * چون بدین نقطه رسد مسکین است

شعر پروین

پروین اعتصامی از کودکی به سرودن شعر پرداخت و از همان موقع نشان داد که توانایی زیادی در این زمینه دارد. بعضی از اشعار او در مدت چند سال در مجله بهار که به همت پدرش منتشر شد، چاپ شده بود و اهل فضل و ادب با اشعار او آشنا بودند. زمانی که ۲۰ سال از شروع شاعری او گذشته بود، برای اولین بار و به تشویق ملک الشعرای بهار، دیوان شعر خود را منتشر کرد. دیوان او در ۱۳۱۴ شمسی به طبع رسید که آن زمان او شاعری معروف و شناخته شده بود.

دیوان پروین شامل ۲۴۸ قطعه شعر است که ۶۵ قطعه آن به صورت مناظره می باشد. اشعار پروین مرکب از قصاید، قطعات ادبی، مفردات و مثنوی و غزل است که به گفته ملک الشعرای بهار، یکی به سبک شعرای خراسانی مخصوصا ناصر خسرو است که شامل اندرزها و نصیحت است و دسته دوم اشعاری که به سبک عراقی و فارسی به ویژه سعدی شیرازی است و از حیث معانی، در افکار و خیالات حکما و عرفاست. بیشتر مقطعات پروین، به طرز مناظره است که از آن نتیجه اخلاقی و حکمی می گیرد و بعضی از اشعارش، سرشار از مهر مادری و دلسوزی نسبت به یتیمان و تهیدستان می باشد.

منابع

• دانشنامه جهان اسلام، مدخل "پروین اعتصامی"، غلامعلی‌ حداد عادل‌.
• سایت اعلام طهور.